Wat precies de oudste kaarten zijn, hangt er natuurlijk een beetje vanaf wat je als kaart beschouwd. Begin je bij de geografische kennis van de Grieken, met daarna de Romeinen en de middeleeuwen? Of tel je mentale en mondeling overgeleverde kaarten ook mee?
En vergeet de Chinezen niet. De oudste bekende Chinese kaart komt uit 2100 voor Christus en staat niet op papier, maar op de buitenkant van kookpot. De Chinese cartografische traditie doet zeker niet onder voor de Europese of die in het Midden-Oosten. Al tijdens de Han-periode, die liep van 25 tot 220 na Christus, tekenden de Chinezen topografische kaarten op schaal.
Babylonische wereldkaart
Over het algemeen kun je zeggen dat de eerste kaarten kleitabletten waren, die dienden als het ‘notitieblok van de landmeter’. Een voorbeeld van zo’n kleitablet is de Babylonische wereldkaart uit ongeveer 600 voor Christus.
‘Met verbanden tussen de Babylonische wereld en de legendarische streken aan de overkant van de oceaan. Babylon wordt voorgesteld als een rechthoek en de parallelle lijnen die er doorheen lopen, stellen de Eufraat voor.
De cirkel staat voor de zoute oceaan. Binnen de cirkel zijn steden en streken zoals Assyrië afgebeeld’, aldus Jeremy Black in Cartografie, de verbeelding van de wereldgeschiedenis.
Bedolinakaart
De Bedolina Kaart is een van de oudste bekende kaarten. De kaart is uitgehouwen in de rots van de bergen van Val Camonica, in de Italiaanse Alpen. Na de laatste ijstijd, 15.000 jaar geleden, begonnen de mensen in deze vallei te leven. Ze lieten zo’n 300.000 rotstekeningen achter. Dit is het grootste centrum van rotskunst in Europa. Meer lees je op wikipedia.
Oude kaarten van de Grieken
In de 4e eeuw voor Christus kwamen filosofen op de gedachte dat de aarde niet plat kon zijn, maar moest bestaan uit een bol. Vanaf toen maakten Griekse denkers al wereldbollen (globes) en pasten ze wiskundige berekeningen toe op de informatie die reizigers met zich mee terugbrachten. Zo probeerden ze de omvang van de aarde vast te stellen. Met een verbazingwekkend nauwkeurig resultaat: toen Eratosthenes, die leefde van ongeveer 276-194 voor Christus, de omvang van de aarde berekende, zat hij er maar 76 kilometer naast.
Daarmee kregen de Grieken een geografisch perspectief op de wereld dat enorm verschilde van Chinese en andere culturen. Ze realiseerden zich namelijk dat het deel van de wereld dat zij kenden, maar een klein deel was van de totale wereld. Dat prikkelde hun wetenschappelijke nieuwsgierigheid: er was nog zoveel dat in kaart gebracht moest worden!
Griekse geograaf en astronoom Ptolemaeus
De Grieken zaten dus niet stil. In het tweede kwart van de 2e eeuw na Christus werkte Ptolemaeus in Alexandrië. Hij was geograaf en astronoom en scheef daar zijn Geographica. Daarin deed hij als eerste een poging om geografische coördinaten toe te passen. Van sommige plaatsen konden breedte en lengte worden berekend op basis van astronomische gegevens. Vervolgens kon de positie van andere plekken hiervan worden afgeleid, hoewel die benadering tot steeds grotere vergissingen leidde. De kopieën die van de Geographica zijn overgebleven bevatten overigens geen kaarten, maar vooral veel lijsten met coördinaten.