Toen de drukkunst werd uitgevonden, werd het ook mogelijk om kaarten voor commerciële handel meerdere malen af te drukken. Daarvoor werden verschillende druktechnieken gebruikt. Die druktechnieken zie je natuurlijk terug in oude kaarten.

Houtsnedes

In de vroegste oude kaarten werd gewerkt op basis van houtsnedes. In dit filmpje zie je het principe van een houtsnede, weliswaar niet met een oude kaart, maar je krijgt een goede indruk van het idee. De houtsnijkunst of xylografie is een grafische techniek, waarbij een houtsnede ontstaat. Hiertoe wordt met speciale gutsen in een zachte houtsoort een tekening uitgegutst. Hierna wordt met een inktroller de drukplaat van zwarte of gekleurde drukinkt voorzien en vervolgens wordt hierover een vel papier krachtig aangedrukt. De afbeelding ontstaat in spiegelbeeld door het hout dat is blijven staan. Dit is een hoogdruktechniek; de uitgekerfde delen worden als uitsparingen zichtbaar in de afdruk.

Gravure

Na de periode van de houtsnedes, volgde de periode van de koperplaatdrukken. Daarin werd gegraveerd of geëtst. Een gravure is een afdruk van een afbeelding, een kaart of een tekst die in een metalen plaat is gegraveerd (gekrast). Anders dan bij een ets, waarbij de tekening door zuurinwerking wordt verkregen, wordt bij een gravure de afbeelding direct in de plaat gekrast. De gravure is de voorganger van de ets. Bij oude kaarten werd meestal koper gebruikt, maar voor gravures kun je gebruik maken van staal of zink. Scherpe beitels zorgen voor de lijnvoering. Een graveur bewerkt de metalen plaat waarvan de gravure een afdruk is. Hij tekent rechtstreeks op de metalen ondergrond met behulp van een burijn. Vanwege de hardheid van het materiaal (koper of staal) wordt de gravure gekenmerkt door haar enigszins hoekige karakter. Bekijk een uitgebreidere video over gravures in het Engels.

Ets

Een ets is een afbeelding gemaakt in diepdruktechniek van een koperen of zinken plaat waarin de afbeelding door zuur geëtst is. De voorkant (beeldzijde) van de metalen plaat wordt afgedekt met etsgrond, een vloeibaar opgebrachte laag waarin voornamelijk bijenwas en white spirit zitten, of een bol harde etsgrond, die op een verwarmde plaat wordt uitgerold. Vervolgens brengt de etser met een etsnaald of scherp voorwerp de afbeelding (lijnets) in de laag aan, rekening houdend met de afdruk die in spiegelbeeld op het papier komt te staan. Als een plaat klaar is, wrijft men in de lijnen inkt. Vervolgens wordt de plaat afgeslagen: de inkt wordt eerst met bol tarlatan (kaasdoek) van de plaat afgewreven, vervolgens wordt er met een snelle beweging van de hand, waarbij de muis van de hand heel licht over de plaat 'scheert', het oppervlakte van de etsplaat volledig schoongeveegd. Dit heet 'afslaan', zodat alleen de inkt in de geëtste partijen blijft staan. Daarna drukt men de ingeïnkte plaat onder een etspers af op ingevocht papier. Eerst legt men 2 - 3 lagen vilt over het bewerkte etspapier dat over de afgeslagen etsplaat ligt. Door de zeer hoge druk van de etspers - tussen de 900 en 2000 kg daar waar de wals het vilt raakt- duwen de lagen vilt het papier in alle met inkt gevulde lagen van de etsplaat en gaat het ingevochte papier een noodgedwongen synthese aan met de etsinkt op oliebasis. Bekijk een langere video over etsen.

Lithografie (steendruk)

Na gravures en etsen van de koperplaatsdruk, stapte men voor het afdrukken van oude kaarten over de steendruk. Lithografie is de grafische naam voor de steendruk. Lithografie maakt gebruik van het vet in het tekenmateriaal en in de drukinkt. Als drager van de tekening dient kalksteen. Wanneer de tekening op de steen af is, wordt de steen vochtig gehouden en het tekenmateriaal vervangen door drukinkt. Met een pers wordt de geïnkte tekening overgebracht op papier. Lithografie is mogelijk omdat vet en water elkaar afstoten. Wanneer een geschikte kalksteen is voorzien van een beeld (tekening) wordt deze tekening met behulp van Arabische gom 'gefixeerd'. De gom maakt de niet-betekende steen nog ontvankelijker voor water. Tevens kan aan de gom een zuur worden toegevoegd. Alleen delen van de steen waar niet getekend is, worden aangetast door het zuur. Door deze gedeeltelijke aantasting kan er hoogteverschil ontstaan. Het papier komt in direct contact met de steen, daarom dient het beeld op de steen in spiegelbeeld te worden aangebracht. Bekijk een uitgebreide film over het maken van een lithografie.

Inkleuring

De afdrukken van houtsnedes, koperplaatdruk en lithografiën waren over algemeen in één kleur: zwart-wit dus. Het inkleuren was handwerk. Dat betekent dus dat elk exemplaar van de kaart apart met de hand werd ingekleurd.